با تأييدات خداوند متعال و با استعانت از حضرت ولي عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف جلسه دفاعیه سرکار خانم حمیده یوسفی با موضوع "تنازعات ما بين امويان و علويان با نگرش ابن ابي الحديد" مورخ 1404/06/31 ساعت 07:00 در مرکز آموزش‌های غیرحضوری به صورت ويدئو كنفرانس با حضور و مشارکت فعال همه اعضای هیأت محترم داوران برگزار گردید.
چکیده
تنازعات سیاسی و فکری میان امویان و علویان، از مهم‌ترین رخدادهای تاریخ صدر اسلام است که تأثیر عمیقی بر تحولات سیاسی و اندیشه‌ای مسلمانان برجای گذاشت. ابن‌ابی‌الحدید، متفکر معتزلی و شارح برجسته‌ی نهج‌البلاغه، در قرن هفتم هجری این منازعات را با رویکردی عقلانی و تحلیلی مورد بررسی قرار داده است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که وی چگونه به تحلیل این نزاع‌ها پرداخته و گرایش‌های کلامی معتزلی او چه نقشی در تفسیر وقایع داشته است. اهمیت این تحقیق در آن است که آثار ابن‌ابی‌الحدید، به‌ویژه شرح نهج‌البلاغه، از منابع معتبر در تاریخ‌نگاری و کلام اسلامی به‌شمار می‌رود. علاوه بر این، نگرش عقلانی و عدالت‌محور معتزله، بستری فراهم می‌سازد تا تحولات سیاسی ـ اعتقادی صدر اسلام با نگاهی واقع‌گرایانه‌تر بازخوانی گردد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای است. داده‌ها از طریق بررسی آثار ابن‌ابی‌الحدید و منابع تاریخی ـ کلامی مرتبط گردآوری و تحلیل شده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که ابن‌ابی‌الحدید منازعات علوی ـ اموی را در سه سطح نظامی، سیاسی و فکری تبیین کرده است. عقل‌گرایی، تأکید بر عدالت الهی و نفی جبر در اندیشه‌ی او، موجب نقد جدی سیاست‌های امویان و در عین حال پرهیز از غلو در دفاع از علویان گردیده است. نتیجه آنکه، ابن‌ابی‌الحدید با تکیه بر مبانی معتزلی، الگویی متمایز از تاریخ‌نگاری اسلامی ارائه داده است؛ الگویی که ضمن وفاداری به منابع تاریخی، بر تحلیل عقلانی و رویکردی منصفانه تأکید دارد. این نگرش می‌تواند در بازخوانی انتقادی تاریخ صدر اسلام و نیز در مطالعات تاریخ‌نگاری معاصر مورد استفاده قرار گیرد.
کلیدواژه: ابن ابی الحدید، امویان، تنازعات، علویان، نهج البلاغه.
